Có nhiều đồ vật tồn tại trong đời sống sinh hoạt của người dân và trở thành một nét văn hóa đặc sắc của đất nước đó bởi ý nghĩa gắn bó của nó. Có lẽ ngày nay nhiều người chưa bao giờ nghe đến từ “gạc-măng-rê” bởi sự phát triển quá nhanh của khoa học kỹ thuật đã mang đến phát minh “tủ lạnh” để giữ và bảo quản thức ăn. Nhưng ngày xưa, “gạc-măng-rê” chính là thứ đồ vật vô cùng hữu dụng và gắn liền với cuộc sống của mỗi gia đình. Tác dụng của “gạc-măng-rê” vô cùng quan trọng trong việc bảo quản thức ăn khỏi sự xâm hại của ruồi, chuột. Gạc-măng-rê cũng gắn liền với tuổi thơ của vô số người, là kỷ niệm của mọi người đối với căn bếp nghèo tí tách bếp lửa đỏ hòng thời khó khăn.
Tuy tồn tại quãng thời gian không được tính là quá lâu, thế nhưng những giá trị văn hóa về tinh thần và nhận thức của nó đối với kí ức của người dân Việt Nam là vô cùng sâu sắc. Chúng tôi cho rằng, tuy hiện nay có nhiều thiết bị tối tân hơn, nhưng căn bếp nhỏ với một góc riêng đặt gạc-măng-rê luôn là một điều gì đấy đẹp đẽ và hoài niệm vô cùng.
Tác dụng của tủ gạc-măng-rê
Những ai đã từng sống qua cái thời bao cấp gian khó trước đây đều biết đến cái vật này. Cái thời nhà nhà đều chưa có cái tủ lạnh như bây giờ. Ở thành phố, cái chạn được đóng bằng gỗ. Nông thôn người ta làm bằng tre. Hình thức thì giống nhau, công dụng như nhau đều là nơi để gia đình cất giữ thức ăn. Nó có ngăn riêng chống được ruồi, muỗi, chuột, bọ. Ngày ấy nghèo khó nên cũng chả có thức ăn gì lưu cữu quá 2 ngày nên chả cần lạnh. Chủ yếu là để tránh gián, chuột chui vào và con mèo ko ăn vụng được.
Cấu tạo của tủ
Nhiều nhà để tránh lũ kiến leo lên người ta còn kê 4 cái chân chạn lên 4 cái bát mẻ, đổ ngập dầu để tránh kiến. Tầng trên cùng thoáng mát bởi 3 phía được gắn lưới sắt mắt nhỏ. Có cánh cửa với cái khóa gỗ xoay ngang đóng bằng đinh guốc. Hoặc cái khuy móc cửa được dùng để cất đồ ăn, liễn mỡ, hũ đường… Tầng giữa úp bát đũa và có thể là những cái nồi nhỏ. Tầng dưới cùng là vài ba cái hũ dưa cà hay chai nước mắm dở, túm hành tỏi khô, sấp lá bánh đa nem còn lại, lọ lạc sống và úp xoong nồi, chảo…Gầm chạn cao là nơi con chó thích chui vào nằm nhất cho nên sau này các cụ hay ví các chàng trai đi ở rể nhà vợ như “chó chui gầm chạn” là vậy!
Ý nghĩa của nó đối với đời sống sinh hoạt của người dân
Cái Chạn đã gắn bó với người Việt Nam qua rất nhiều năm khốn khó. Lũ trẻ con đi học, đi chơi về đến nhà là lục chạn xem có gì ăn không. Có khi chỉ là củ khoai, củ sắn hấp cơm còn để lại trong cái bát chiết yêu miệng loe cũng đủ ấm lòng. Cái Chạn có lọ muối vừng, có bát mắm dở; có tý tép rang, vài quả cà thâm đen khô khốc đủ để ăn nốt bát cơm nguội vét nồi.
Có lần để cửa Chạn hé mở; có con chuột nhắt mò vào thế là mấy đứa trẻ sập cửa chạn hò nhau bắt… Cái Chạn chứa đựng cả một thời khốn khó. Hiếm có nhà nào có sơn hào hải vị chứa trong cái vật đơn sơ ấy. Nó bình dị nhưng là vật ko thể thiếu trong nhà. Cùng cái bếp kiềng đun rơm củi, xoong nồi đen nhẻm; nấu cơm khói bay mù mịt thơm mùi rơm mới. Cái chạn đi vào tiềm thức tuổi thơ, thân thuộc. Nhớ lắm!
