Từ ngàn xưa, khi các quốc gia đã bước vào chế độ quân chủ chuyên chế và nằm dưới sự quản lý của một người có quyền hành cao nhất đất nước thì mỗi nước đã có cho mình vô số những tục lệ rất thú vị và hay ho. Như ở Việt Nam, một trong những tục được người thời nay vô cùng hứng thú chính là tục tiến vua. Người Việt mình thường ví những món ăn ngon được chế biến tinh xảo và tỉ mẫn là nem công chả phượng bởi đó ngày xưa là những món chuyên dùng để làm cho vua thưởng thức. Nhưng nem công chả phượng là những món ăn được làm ra nhờ bàn tay con người. Ngoài ra có những món ngoài dân gian cũng cực ngon được chỉ định để dâng lên vua được gọi là đặc sản tiến vua.
Đặc sản tiến vua vô cùng đa dạng, nhưng cũng cực kì độc đáo, có thể bạn đã từng nghe đến hoặc thưởng thức những món ăn được chế biến từ những nguyên liệu này rồi luôn đấy. Để tìm hiểu kỹ hơn về tục tiến vua mang đầy ý nghĩa văn hóa này thì cùng chúng tôi lướt qua các món đặc sản tiến vua qua bài viết dưới đây ngay nhé.
Tiêu chí lựa chọn đặc sản tiến vua
Nền ẩm thực phong phú của Việt Nam từ thời xa xưa đã sản sinh ra hàng trăm, hàng ngàn món ăn đặc sắc. Một phần nhỏ trong số những món ăn đó hưởng vị trí trang trọng đặc biệt khi được đưa vào cung đình để cung tiến các bậc vua chúa. Tiêu chí lựa chọn là: có giá trị dinh dưỡng cao và hương vị tuyệt vời hiếm thấy. Dưới đây là một số đặc sản tiến vua nổi tiếng ở Việt Nam:
Những đặc sản tiến vua từ ngàn xưa của Việt Nam
Sá sùng
Ít ai biết rằng, từ thời xưa, sá sùng được khai thác để làm cống vật cho vua; quan hay chỉ có những người giàu có mới đủ điều kiện sử dụng bởi công dụng đặc biệt trong việc tăng cường sinh lực. Tuy nhiên, loài vật thân mềm này chỉ sống tại những bãi cát ven biển trên đảo Quan Lạn và Minh Châu (Quảng Ninh) và chỉ được khai thác vào tháng 3 đến tháng 7.
Khi còn tươi, sá sùng có độ dài khoảng 5 – 10cm. Cá biệt có con dài đến 15 – 40cm, nặng từ 1- 3kg. Khi bị bắt lên khỏi mặt biển, chúng thu mình lại. Tròn như một quả bóng, cái miệng bé như lỗ van bơm hơi. Lớp da sá sùng thay đổi màu sắc tùy theo môi trường ở, nếu dùng tay sờ vào thấy mềm và mát.
Ngoài công dụng chữa bệnh, sá sùng còn được dùng để chế biến thuốc hay nấu nước phở cho ngọt, nấu nước dùng ngon cho nhiều món trong dịp Tết. Tuy nhiên, việc khai thác sá sùng không phải đơn giản, bởi chỉ những người phụ nữ mới có thể khai thác được thứ của hiếm này – chứ nam giới bắt sá sùng tự nhiên mất hút. Bên cạnh đó, cư dân biển chỉ có thể dùng mai để đào, chứ không dùng được các loại máy móc hỗ trợ nào. Có lẽ chính bởi nguồn khai thác không lớn và thủ công nên giá của một kg sá sùng dao động khoảng 3,5 – 4 triệu đồng/kg.
Bánh Phu thê
Là nơi phát tích của vương triều nhà Lý, Đình Bảng (Từ Sơn, Bắc Ninh) thường được gọi là đất vua. Đây cũng vùng đất của một đặc sản nổi tiếng. Đã được đưa vào tận kinh đô Huế để tiến vua, đó là bánh phu thê. Đúng như tên gọi của mình (phu thê nghĩa là vợ chồng), món bánh này không lẻ chiếc mà đi theo cặp. Phía sau những lớp là chuối, chiếc bánh hiện ra với lớp vỏ làm bằng bột nếp óng ánh màu vàng tươi. Nhân bánh là đỗ xanh giã nhuyễn, nhào đường. Có thể cho thêm dừa. Hương vị của bánh ngọt ngào như duyện vợ chồng.
Sâm cầm hồ Tây
Sâm cầm hồ Tây là món ăn nổi tiếng, đã đi vào câu ca dao “Dưa La, húng Láng, ngổ Đầm/Cá rô Đầm Sét, sâm cầm Hồ Tây” của đất Thăng Long. Quan niệm dân gian cho rằng loài chim này di trú từ phương Bắc về phương Nam. Chúng đào ăn nhân sâm trên đỉnh các núi cao ở Trung Quốc, Hàn Quốc nên được gọi là sâm cầm. Đó là lý do thịt Sâm cầm được cho là một món ăn đại bổ. Đây cũng là một món ăn khoái khẩu của vua Tự Đức. Tương truyền, làng Nghi Tàm bên hồ Tây được lệnh mỗi năm phải tiến vua 40-50 con chim Sâm cầm, nếu thiếu sẽ bị phạt nặng.
Cá Anh vũ
Nếu Sâm cầm là niềm tự hào của hồ Tây thì cá Anh vũ là thương hiệu bất hủ của ngã ba sông Bạch Hạc (Việt Trì, Phú Thọ). Với những thớ thịt trắng, quánh. Và đặc biệt là khối sụn môi giòn sần sật. Cá anh vũ được người sành ẩm thực cho là ngon hơn bất kỳ loài cá nào của sông nước. Vì vậy, từ xa xưa, cá anh vũ đã được dùng làm thức tiến ăn tiến vua. Được các bộ chính sử ghi lại. Cũng giống như sâm cầm hồ Tây, ngày nay cá Anh vũ đã gần như biến mất tại nơi vùng nước gắn với danh tiếng của mình.
Chè long nhãn hạt sen phố Hiến
Sau mỗi bữa ăn đầy sơn hào hải vị, vua chúa ngày xưa tráng miệng bằng gì? Một trong những câu trả lời là chè long nhãn hạt sen phố Hiến (Hưng Yên). Nguyên liệu chính của món chè tiến vua này là những quả nhãn lồng phố Hiến, loại nhãn có hương vị thơm quý phái, cùi dầy, ăn giòn, ngọt hơn bất cứ các loại nhãn nào khác.
Gà Đông Tảo
Bên cạnh nhãn lồng, đất Hưng Yên còn có một đặc sản tiến vua đặc sắc khác là gà Đông Tảo. Là giống gà quý chỉ có ở huyện Khoái Châu, gà Đông Tảo còn được gọi là gà chân voi đôi chân to sần sùi như chân voi, thân hình chắc nịch. Giống gà này rất khó nuôi, đòi hỏi phải kỳ công chăm sóc và gà càng già càng quý, thịt ăn thường có mùi vị thơm ngon đặc trưng không lẫn với bất kỳ loại gà nào. Gà Đông Tảo có thể được nấu thành nhiều món, nhưng độc đáo nhất là món “vảy rồng hầm thuốc bắc” làm từ đôi chân to quá khổ của chúng.
Chuối Ngự
Tương truyền, vào thời Trần, từ phủ Thiên Trường đến ngoài thành Nam Định, nhiều vùng là quê hương, thái ấp của vua quan nhà Trần. Cảm kích trước tài năng và đức độ của các bậc trị nước, dân thành Nam đã trồng một sản vật quý để dâng vua, đó chính là chuối ngự. Vẫn còn được trồng chọ đến ngày nay, chuối Ngự cho quả rất nhỏ, khi chín có màu vàng ướm như tơ tằm, mùi thơm ngát, vị ngọt thanh tao đầy quyến rũ…
Cốm làng Vòng
Cốm làng Vòng, sản vật đặc trưng của đất Thăng Long đã nổi tiếng từ cách đây 1.000 năm. Khi được đưa vào cung tiến vua các triều Lý. Ngày nay, cứ mỗi mùa thu món ăn chơi làm từ lúa non này lại theo các gánh hàng rong ruổi khắp các phố phường Hà Nội. Cốm Vòng thường được mua về ăn với chuối chín hoặc nấu chè cốm. Đây cũng là nguyên liệu chính của bánh cốm Hàng Than, một món ăn cũng rất đậm chất Hà Nội.
Mắm tép Hà Yên
Mắm tép Hà Yên (huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa) là một đặc sản quý và độc đáo ở vùng chiêm trũng xứ Thanh. Thời xưa thường được dùng để tiến vua. Để làm loại mắm này, các chức sắc địa phải cử người đến tận khe Gia Giã, làng Cổ Đam (vùng Bỉm Sơn bây giờ) để đánh riêng một loại tép quý. Là tép riu nhỏ, có mầu trong xanh. Khi nấu nước mắm cũng phải chọn người nấu giỏi nhất vùng. Khi hoàn thành mắm có ánh vàng, sóng sánh như mật ong.
Rau muống Linh Chiểu
Trắng nõn và mềm giòn như giá đỗ, hương vị hài hòa; rau muống Linh Chiểu (huyện Phúc Thọ, Hà Nội) thời xưa rất được các bậc vua chúa ưa thích. Bởi vậy, giống rau này còn có tên gọi khác là rau muống tiến vua. Để bảo đảm chất lượng, việc chăm sóc rau rất kỳ công và vất vả; đất trồng rau phải nằm sát sông, được hưởng mạch nước sủi trong vắt. Và phù sa sông Hồng bồi đắp. Do việc chăm sóc phức tạp, hiệu quả kinh tế không cao; ngày nay giống rau đặc sản này đang dần bị mai một.
Tổ chim yến
Được làm từ nước dãi của những con chim yến, yến sào (tổ chim yến) là một đặc sản; có hương vị rất hấp dẫn và giá trị dinh dưỡng cao. Từ thời xưa, yến sào đã được khai thác tại các đảo Yến ở ngoài khơi tỉnh Khánh Hòa để cung tiến các vua chúa. Ngày nay, cơ hội thưởng thức sản vật này vẫn nằm ngoài khả năng của đa số người dân Việt Nam; bởi giá thành của chúng rất cao, từ 50-60 triệu đồng/kg. Phần lớn yến sào khai thác được xuất khẩu để thu ngoại tệ.
Nem Ninh Hòa Khánh Hòa
Nem nướng Ninh Hòa được làm từ nguyên liệu thịt đùi heo còn nóng hôi hổi khi vừa xẻ thịt xong. Thịt được giã nhuyễn bằng máy và giã sơ lại bằng chày tay rồi ướp gia vị. Hỗn hợp thịt này được quấn quanh chiếc đũa nướng trên than hồng. Mùi thơm lừng tỏa ra nhờ các gia vị và hương liệu. Khi nem chín vàng, đầu bếp cắt thành nhiều miếng nhỏ và dài cho dễ gói. Nem nướng ăn kèm thường là bánh hỏi và bún. Cùng vài miếng bánh tráng cuốn tròn chiên giòn rụm. Rau ăn với nem nướng không thể thiếu xà lách; rau húng, chuối chát, hẹ lá và nhiều loại rau rừng chỉ có ở miền Trung.
Đây là món ăn dân dã nhưng cũng không kém phần sang trọng. Vì thế, khi ăn, người ta lấy mỗi thứ rau một vài lá rồi cuốn với bánh tráng và bánh hỏi; bánh tráng chiên giòn kẹp với một miếng nem nướng chấm với nước chấm. Nước chấm được chế biến rất đặc biệt. Gồm nước mắm nhỉ được pha loãng nêm gia vị và tỏi, ớt. Đậu phộng rang giã nhuyễn, có vị hơi ngọt và sền sệt. Rau có đủ vị chua, chát, cay, đắng, thơm,… Hòa với nước chấm hương vị là lạ, thơm và béo. Nem Ninh Hòa là đặc sản của tỉnh Khánh Hòa rất phổ biến ở vùng này. Nhiều người phải nếm thử nem nướng khi đặt chân đến Ninh Hòa hay Nha Trang.
Nước mắm Nam Ô
Làng Nam Ô (Liên Chiểu – Đà Nẵng) xưa nay đã lừng danh với thương hiệu nước mắm tiến vua. Loại nước mắm này được chế biến bằng một thứ nguyên liệu rất độc đáo – con cá cơm than; do đó hương vị mắm Nam Ô không thể lẫn lộn với các loại nước mắm khác. Nước mắm Nam Ô có màu vàng nâu trong suốt. Vị mặn vừa phải; mùi không quá gắt, thích hợp làm sản phẩm tiến vua từ rất xa xưa.
Nhãn lồng Hưng Yên
Nhãn lồng Hưng Yên là loại nhãn nổi tiếng bậc nhất nước ta. Loại quả này có vỏ dày màu vàng sậm, nổi gai. Cùi nhãn lồng rất dày, thơm; ngọt sắc như đường phèn và hạt nhãn thì rất nhỏ. Nhãn lồng được trồng ở nhiều nơi trong tỉnh Hưng Yên; nhưng ngon nhất là nhãn trồng trong ĐÌnh Hiến.
Vải thiều Thanh Hà
Miền Bắc Việt Nam trồng nhiều vải, nhưng trong đó vải thiều Thanh Hà tỉnh Hải dương là nổi tiếng hơn cả. Với vị ngọt thơm, cùi dày, hạt rất nhỏ. Khi chín, cả cây vải chuyển màu đỏ tươi như đĩa xôi gấc đơm đầy nhìn rất đẹp mắt. Không chỉ là sản vật tiến vua nhiều đời; vải thiều Thanh Hà còn là sản vật cống tiến nước ngoài; tương truyền nàng Dương Quý Phi rất thích ăn loại vải thiều này.
