Các lễ hội truyền thống, nghề thủ công từ lâu đã trở thành những giá trị văn hóa tốt đẹp và cần bảo tồn của dân tộc. Bởi có những lễ hội, làng nghề đã tồn tại được cả hàng trăm năm, thể hiện tín ngưỡng, phong tục tập quán và đời sống sinh hoạt của người dân. Vừa qua, nghề quỳ vàng bạc Kiêu Kỵ đã chính thức được ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây một trong những nghề thủ công truyền thống có lịch sử hơn 300 năm từ thời Hậu Lê. Cùng ascarici tìm hiểu chi tiết qua bài viết sau đây.
Nghề có hơn 300 tuổi ở Kiêu Kỵ
Tương truyền, nghề này do ông Nguyễn Quý Trị, người làng Hội Xuyên, xã Liễu Trai (Hải Dương). Ông đỗ Tiến sỹ năm Quý Mùi, thời Lê Cảnh Hưng (1740-1786). Trong một lần ông đi sứ bên Trung Quốc học được nghề dát dập vàng bạc. Để sơn son thiếp vàng các đồ thờ cúng và hoành phi, câu đối… Khi về nước ông truyền lại nghề này cho dân làng Kiêu Kỵ. Để tưởng nhớ tới công ơn của ông, dân làng Kiêu Kỵ đã suy tôn Nguyễn Quý Trị. Là Tổ sư nghề quỳ vàng bạc và lấy ngày ông ra đi làm ngày cúng giỗ Tổ sư hàng năm.
Ngoài ngày giỗ Tổ nghề vào ngày 17/8 âm lịch, dân làng Kiêu Kỵ Còn có tục lệ cúng lễ Tổ nghề vào ngày 12 tháng Giêng. Các gia đình theo nghề quỳ vàng bạc làm lễ xôi gà đem đến cúng Tổ nghề tại điện thờ trong nhà Tràng. Sau đó, người dân về nhà làm nghi thức “khai tràng” (tức là lễ khai búa đập quỳ).
Trước Cách mạng tháng Tám năm 1945, nghề làm vàng quỳ khá phát đạt. Cung cấp vàng quỳ cho hầu hết các công trình tín ngưỡng cung đình để dát lên các tượng phật. Ngai vàng, hoành phi, câu đối, kiệu rước và tranh sơn mài … Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp, Mỹ. Nghề làm vàng quỳ gần như bị mai một. Sau ngày thống nhất đất nước, nhất là thời kỳ kinh tế mở cửa. Các công trình văn hoá, các di tích lịch sử được khôi phục. Hoặc xây dựng mới rất cần đến vàng quỳ.
Cái tài có một không hai của làng nghề Kiêu Kỵ
Để có được những sản phẩm lấp lánh, bắt mắt, tinh xảo là những sản phẩm tượng được dát vàng, dát bạc. Những bức hoành phi câu đối… thì những người thợ làng Kiêu Kỵ phải thực hiện gần 40 công đoạn. Mới cho ra được những lá quỳ vàng bạc chất lượng. Quy trình thực hiện của nghề sản xuất quỳ vàng bạc cũng cần có sự khéo léo, cẩn trọng. Và công phu trong từng công đoạn như nhiều nghề truyền thống khác của người Việt.
Đặc biệt, mọi công đoạn của nghề quỳ vàng bạc đến thời điểm hiện tại vẫn phải làm một cách tỉ mẩn. Bằng chính đôi bàn tay của những người thợ lành nghề. Chưa có một thứ máy móc nào có thể thay được điều này. Để tạo ra những lá quỳ vàng bạc chất lượng cao, các nghệ nhân sẽ phải thực hiện theo quy trình. Bao gồm các công đoạn như: chế biến mực, pha giấy dó, đập và bóc giấy quỳ. Lướt mực và đập giấy quỳ giống, pha giấy khấu làm lá quỳ vỡ, lướt mực. Và đập giấy quỳ vỡ, cán vàng và bạc, đánh vỡ, cắt dòng, đánh quỳ, trại quỳ thu thành phẩm.
Nghề quỳ vàng bạc trở thành Di sản văn hóa phi vật thể
Cùng với Nghề quỳ vàng bạc Kiêu Kỵ, trong đợt này, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch còn ghi danh thêm 7 di sản văn hoá phi vật thể quốc gia khác. Gồm: Lễ hội Cầu bông của người Kinh (huyện Hớn Quản, huyện Chơn Thành, huyện Bù Đăng, thị xã Bình Long, tỉnh Bình Phước). Lễ mừng cơm mới của người Mông (huyện Mù Cang Chải, tỉnh Yên Bái).
Nghề làm tranh thờ của người Dao Đỏ (thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai). Hội thổi cơm thi Thị Cấm (phường Xuân Phương, quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội). Múa của người Khơ Mú (thành phố Điện Biên Phủ, huyện Điện Biên, huyện Điện Biên Đông, huyện Mường Ảng, huyện Tuần Giáo, huyện Tủa Chùa, huyện Mường Chà, huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên). Nghề làm giày thêu của người Hoa (Xạ phang). Hát sli của người Nùng (xã Xuân Dương, huyện Na Rì, tỉnh Bắc Kạn)
Các di sản văn hóa phi vật thể được công nhận đợt này thuộc 5 loại hình. Nghề thủ công truyền thống. Lễ hội truyền thống. Nghệ thuật trình diễn dân gian. Tập quán xã hội và tín ngưỡng. Tri thức dân gian.
